انواع خیارات

تعریف خیار و انواع آن:

پیش از ورود به بحث انواع خیارات باید بدانیم معنی و مفهوم خیار یا خیارات چیست و دلیل پیش‌بینی قانون از این موضوع چه بوده تا موارد استفاده هر یک از خیارات گفته شده در قانون مشخص و روشن شود.

تعریف خیار در قانون مدنی

کلمه خیار از نظر لغوی از ریشه اختیار و تخیر و آزادی می‌آید و در قانون به معنای اختیار برهم زدن معامله است.
همانگونه که میدانید به محض اینکه معامله و قراردادی بطور صحیح منعقد می شود، برای طرفین لازم الاجرا بوده و تابع شرایطی است. اگر عقد از جمله عقود جائز باشد که هر یک از طرفین میتواند بصورت یکطرفه عقد را فسخ نماید. اما در عقود لازم هیچیک از طرفین به تنهایی و بدون دلیل نمی تواند آنرا برهم بزند. اما از آنجا که تحت شرایطی از جمله بالا بودن مبلغ قرارداد نسبت به قیمت واقعی یا معیوب بودن مبیع و امثال آن ممکن است یکی از طرفین متضرر شده باشد لذا برای جلوگیری از بروز زیان برای طرفین، خیارات پیش‌بینی شده است. همانگونه که گفته شد ممکن است موارد مختلفی باعث ایجاد این شرایط باشد بنابراین در سطور بعدی سعی شده انواع خیارات با مثال ذکر شود.
پیش از تعریف انواع خیارات لازم به ذکر است که خیارات مربوط به عقود لازم است. زیرا درعقود جایز به محض اراده هر یک از طرفین معامله قابل فسخ بوده و نیازی به خیار برای فسخ قرارداد نیست.
برای مطالعه بیشتر مقاله انواع عقود پیشنهاد می‌شود

انواع خیارات به زبان ساده

مبحث پنجم قانون مدنی ایران  راجع به انواع خیارات و احکام مربوط به آن است و ده نوع اختیار قانونی را بشرح زیر آورده است که عبارتند از:
خیار مجلس (قابل اعمال در جلسه انعقاد معامله)
خیار حیوان (ظرف سه روز وقتی مبیع یا ثمن حیوان باشد مثل خرید و فروش گوسفند زنده)
خیار شرط (قید یک شرط به نفع یکی از طرفین یا هر دو که باید حتماً زمان داشته باشد)
خیار تاخیر ثمن (مخصوص بیع و البته فروشنده است که ظرف سه روز اگر خریدار همه ثمن را پرداخت نکرد فروشنده اختیار فسخ دارد)
خیار رویت و تخلف وصف (تخلف از وصف وقتی است که عقد بر مبنای توصیف منعقد شده ولی بر خلاف اوصاف مذکور است. در اینجا نیز طرف حق فسخ باستناد خیار وصف دارد.)
خیار غبن (یکی از طرفین فرارداد بدلیل تفاوت قیمت بسیار زیاد حق فسخ دارد مثلاً معامله خودرو به قیمت بسیار بالاتر از قیمت روز بوده و خریدار حق فسخ دارد و یا بسیار کمتر از قیمت روز بوده که بدین ترتیب فروشنده مغبون حق فسخ دارد.
خیار عیب (یعنی در موضوع معامله عیبی باشد که هنگام معامله از طرف مقابل پنهان بوده است. این خیار به طرف مقابل دو گونه حق داده یا با گرفتن تفاوت قیمت مبیع معیوب از مبیع سالم بعنوان ارش معامله را ادامه دهد و یا آنرا فسخ نماید.
خیار تدلیس (یعنی یکی از طرفین، موضوع عقد را بر خلاف واقعیت وصف کرده است و بگونه ای رفتار کرده که طرف مقابل فریب خورده بنابراین شخص فریب خورده بعد از اطلاع از واقعیت می‌تواند از خیار تدلیس استفاده نماید. مانند توصیف طرف عقد نکاح بر خلاف اوصاف واقعی مثلاً از تحصیلات یکی از زوجین یا باکره بودن زوجه)
خیار تبعض صفقه در مواردی است که بخشی از مبیع مستحق للغیر درآمده و نسبت به آن بخش، باطل است و البته مبیع قابل تجزیه است و مشتری در اینجا دو اختیار دارد یا با استفاده از خیار تبعض صفقه عقد را فسخ کند و یا نسبت به بخش باطل با دریافت ارش نسبت به بقیه موضوع، عقد را ادامه دهد.
خیار تخلف شرط (وقتی شرطی به نفع یکی از طرفین یا هردو قرارداد شود و خلاف آن ثابت شود کسیکه از فقدان آن شرط متضرر شود حق فسخ به استناد این خیار را دارد.
این خیار خود به سه خیار تقسیم شده:
◦ شرط فعل
◦ شرط صفت
◦ شرط نتیجه

بعد از بررسی انواع خیارات در قانون مدنی ، بهتر است مختصری نیز در مورد انواع خیارات فوری و خیارات مختص بیع بدانیم:
- خیارات مخص عقد بیع کدامند؟
• خیار مجلس
• خیار حیوان
• خیار تأخیر ثمن

نکات مهم هر کدام این خیارات نیز باید حتماً برای استفاده از آن مورد توجه قرار گیرد مختصرا در مبحث انواع خیارات آمده و برای دیدن مقالات کامل‌تر به صفحات مربوط به هر کدام مراجعه کنید.

خیارات فوری:
فوری بودن خیار یعنی هرکدام از طرفین قرارداد که حق اعمال خیار دارند، به محض اطلاع از شرایط، باید اقدام به استفاده از حق خود کنند؛ به طور مثال شخصی که در معامله فریب خورده است، به محض اطلاع از فریب باید معامله را فسخ نماید و اگر این کار به تاخیر بیفتد، دیگر امکان فسخ وجود ندارد.
• خیار غبن
• خیار عیب
• خیار تدلیس
• خیار رویت و تخلف از وصف

انواع خیارات در معاملات ملکی

حساسیت و هزینه‌های سنگین خرید و فروش ملک در کشور از یک‌سو و پیچیدگی های معاملات مذکور، توجه بسیار زیادی را نیز به سمت احکام و قوانین مربوط به املاک معطوف داشته.
هرچند شاید تفکیک خیارات مختص به املاک کار ساده‌ای نباشد چرا که معاملات مربوط به آن هم متفاوت است مانند بیع و اجاره و صلح و غیره اما برای بررسی بیشترین خیارات مرتبط با معاملات املاک شاید بتوان به مورد زیر اشاره کرد:
• خیار مجلس
• خیار تأخیر ثمن
• خیار غبن
• خیار تدلیس
• خیار شرط
• خیار تخلف از شرط

اسقاط خیارات

حتماً شما هم تا به حال با این جمله و عبارات مشابه آن مانند اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن و خیار غبن فاحش و افحش برخورد داشته اید.
اسقاط به معنای از ساقط کردن و بین بردن است و کافه نیز به معنای همه و تمام. اسقاط کافه خیارات یعنی شخص تمامی اختیارات فسخ قرارداد را ا ز خود ساقط می کند.
اما سؤالی که بین حقوقدانان هم محل اختلاف است اینکه آیا شخص می‌تواند بطور کلی و کامل این حق را از خود سلب کند یا استثنائاتی هم دارد؟ بعبارت دیگر اسقاط کافه خیارات شامل چه خیاراتی نمی شود؟
اسقاط کافه خیارات ولو خیار غبن فاحش
نظر به اینکه خیارات بدلیل حفظ حقوق اشخاص در قانون پیش‌بینی شده است بنابراین همان شخص نیز می‌تواند با اختیار خود از آن چشم‌پوشی کرده و ضمن قرارداد یا حتی متمم، این اختیار را از خود سلب کند.
بنابراین حتی در مورد خیار غبن و غبن فاحش نیز (غبن فاحش یعنی تضرر زیاد) قابل اسقاط هستند.

اسقاط کافه خیارات شامل چه خیاراتی نمیشود

آیا در خصوص اسقاط خیارات استثنایی هم وجود دارد؟
خیار تدلیس و خیار غبن افحش
بله. خیار تدلیس که علت آن نظم عمومی و قواعد آمره می‌باشد که حتی با توافق نیز قابل اسقاط و از بین بردن نیست. بنابراین حتی اگر درقرارداد کلیه خیارات حتی خیار فاحش نیز از طرفین ساقط شده باشد، بار هم درصورت اثبات تدلیس، طرف مقابل حق فسخ قرارداد را دارد.
همچنین است در مورد غبن افحش. افحش به معنای خیلی آشکار و زیاد است و با فاحش تفاوت دارد.

رأی وحدت رویه در مورد اسقاط کافه خیارات:
رأی وحدت رویه شماره 821 مورخ 401/02/20 درخصوص اسقاط کافه خیارات حتی خیار فاحش وافحش که شامل غبن افحش نمی شود.
منبع: وب وکیل