دعوای تقابل و شرایط آن

تعریف دعوای تقابل

برای اینکه بدانیم دعوای تقابل یعنی چه و شرایط طرح آن چیست باید بدانیم که از دعاوی طاری است که توسط خوانده در مقام دفاع مطرح می‌شود تا با رسیدگی توأم با دعوای اصلی از تضرر خود جلوگیری نماید. مانند وقتی که شخصی اقدام به خرید ملک یا خودرویی نموده و دادخواست الزام به تنظیم سند را میدهد. خوانده یا فروشنده نیز با این ا دعا که بخشی از ثمن را هنوز دریافت نکرده است اقدام به طرح دعوای تقابل یا متقابل می کند.

شرایط دعوای متقابل

آنچه در مورد دعوای تقابل باید بدانیم این است که این دعوا فقط تا پایان جلسه اول رسیدگی قابل طرح است و لازم است موضوع آن با دعوای اصلی کاملی مرتبط بوده و از یک منشاء باشد. این دعوا توسط خوانده مطرح می‌شود و اگر پیش از جلسه اول مطرح شده باشد و در فرصت قانونی به طرف دعوا ابلاغ شده باشد رسیدگی ادامه می‌یابد اما اگر خوانده دعوای تقابل آمادگی پاسخ نداشته باشد وقت جلسه رسیدگی تجدید می شود.
نظر به اینکه همواره این شخص مدعی است که باید ادعای خود را ثابت کند، بنابراین هرگاه دفاع شخص خوانده مشتمل بر ادعایی باشد قطعاً باید در قالب دادخواست طرح شود و دعوای تقابل نیز برای چنین مواردی پیش‌بینی شده است و با توجه به جایگاه ویژه موضوع، آگاهی از شرایط و مراحل دعوای تقابل و اینکه خوانده دعوای تقابل کیست بسیار حایز اهمیت است.

مهلت طرح دعوای تقابل :

برای آینکه بدانیم دعوای تقابل تا چه زمانی قابل طرح است و سرنوشت دعوای متقابل خارج از مهلت چه خواهد بود، به ماده 143 قانون پیش گفته مراجعه می‌کنیم. دادخواست دعوای متقابل باید تا پایان اولین جلسه دادرسی تقدیم شود و اگرخواهان دعوای متقابل را در جلسه دادرسی اقامه نماید، خوانده می‌ تواند برای تهیه پاسخ و ادله خود تاخیر جلسه را درخواست نماید.شرایط و موارد رد یا ابطال دادخواست همانند مقررات  دادخواست اصلی خواهد بود." اگر دعوای تقابل خارج از مهلت ارائه شود رسیدگی توامان انجام نمی شود و دعوای تقابل بعنوان دعوای مستقل رسیدگی خواهد شد.

طرفین دعوای تقابل:

اصحاب دعوای تقابل، همان اصحاب دعوای اصلی هستند که در این دعوا جایشان با یکدیگر عوض می شود. یعنی خوانده اصلی بعنوان خواهان دعوای تقابل دادخواست را طرح می‌کند و خواهان اصلی را خوانده قرار میدهد. بنابراین خوانده دعوای تقابل، همان خواهان دعوای اصلی است. گاهی ممکن است دلایل و مستندات خوانده در دعوای تقابل قوی باشد و موجب انصراف خواهان اصلی از ادامه دعوا شود.

مستند قانونی دعوای تقابل:

ماده قانونی دعوای تقابل ماده 141 قانون آیین دادرسی مدنی است که تصریح داشته:”خوانده می‌ تواند در مقابل ادعای خواهان اقامه دعوا نماید. چنین دعوایی در صورتی که با دعوای اصلی ناشی از یک منشاء بوده یا ارتباط کامل داشته باشد، دعوای متقابل نامیده شده و تواما رسیدگی می‌ شود و چنانچه دعوای متقابل نباشد، در دادگاه صالح به طور جداگانه رسیدگی خواهد شد. بین دو دعوا وقتی ارتباط کامل موجود است که اتخاذ تصمیم در هر یک موثر در دیگری باشد."

خواسته دعوای تقابل:

پاسخ این پرسش کاملاً بستگی دارد به موضوع دعوای اصلی و ادعای خوانده آن.
چند نمونه دعوای تقابل که در محاکم بیشتر دیده می‌شود :
- دعوای تقابل مطالبه ثمن در مقابل الزام به تنظیم سند
- دعوای تقابل استرداد لاشه چک در مقابل مطالبه وجه چک
- دعوای تقابل ابطال مبایعه نامه در مقابل دعوای الزام به تنظیم سند
- دعوای تقابل الزام به تنظیم سند رسمی در مقابل دعوای مطالبه ثمن
- دعوای تقابل اثبات مالکیت در مقابل دعوای خلع ید
- دعوای تقابل ابطال سند در مقابل دعوای ایفای تعهد
- دعوای تقابل الزام به تمکین در مقابل دعوای مطالبه نفقه

موارد فوق تمثیلی بوده و انحصاری نیست بنابراین دعوای تقابل به موارد فوق محدود نمی باشد. بلکه در هر موردی که اثبات بیحقی خواهان با اثبات ادعایی ممکن باشد خوانده می‌تواند با وجود شرایط پیش گفته یعنی در زمان مقرر و با وجود ارتباط کامل بین دو دعوا، اقدام به تقدیم دادخواست نماید.
لازم به ذکر است مطابق ماده ۱۴۲ قانون آئین دادرسی مدنی درصورتیکه ادعای خوانده در اثبات حقانیت خود مشمول موارد ذیر باشد نیازی به طرح دعوای تقابل نبوده بلکه بدون دادخواست تقابل و به صرف اثبات موضوع می‌تواند از خود دفاع کند.
ادعای فسخ قرارداد – صلح – تهاتر – رد خواسته بعبارت دیگر دعوای تقابل تهاتر نداریم.

دعوای تقابل در چه مرحله از رسیدگی قابل طرح است:

سؤالی که مطرح است این است که آیا دعوای تقابل در مرحله بدوی فقط قابل طرح است یا طرح دعوای تقابل در تجدیدنظر هم ممکن است؟ ویا اگر خوانده در روند رسیدگی حضور نداشته باشد و رأی غیابی به ضرر وی صادر شده باشد آیا امکان طرح دعوای تقابل ضمن واخواهی را دارد؟
در خصوص آرا غیابی که خوانده حق واخواهی داشته باشد این حق را نیز دارد تا ضمن واخواهی از حکم غیابی دادخواست متقابل خود را نیز مطرح نماید.بنابراین طرح دعوای تقابل در واخواهی ممکن است.
در مرحله تجدیدنظر اگر خوانده اصلی همراه با دادخواست تجدیدنظر، دادخواست تقابل نیز تقدیم کرده باشد مطابق نظر کمیسیون نشست قضایی دادگستری، دادگاه دادخواست تقابل را تفکیک نموده، پرونده تجدیدنظرخواهی را پس از تکمیل و با تبادل لوایح به مرجع تجدیدنظر ارسال می‌کند و به دعوای متقابل به‌عنوان دادخواست اصلی رسیدگی نخستین خواهد کرد.

اثر رد دعوای اصلی در دعوای تقابل:

سؤالی مطرح است که در صورتی که به هر علتی از جمله استرداد دعوا یا دادخواست، دعوای اصلی ادامه نیابد آیا موجب زوال دعوای تقابل نیز می شود؟
اصولاً دعوای متقابل یک دعوای طاری است که به تبع دعوای اصلی مطرح می شود. به همین جهت بیشتر حقوقدانان معتقد هستند ازآنجاکه دعوای طاری در رسیدگی و اتخاذ تصمیم تابع دعوی اصلی است، رسیدگی به دعوای متقابل جایگاه قانونی ندارد.
اما عده‌ای نیز بر این باور هستند که جز در موارد استثنایی، زوال دعوای اصلی تأثیری بر دعوای متقابل نداشته و این دعوا مستقلا به حیات حقوقی خود ادامه می دهد
منبع: وب وکیل