معامله فضولی چیست و اثر آن چیست

معاملات فضولی
معامله فضولی همانگونه که از نامش نیز هویداست، معامله ای است که شخصی (غیر از مالک) نسبت به مال دیگری و بدون اذن او انجام داده است.

وضعیت معامله فضولی :
سرنوشت این معامله بستگی به اجازه یا عدم اجازه بعدی مالک دارد. یعنی در صورت اجازه بعدی مالک، عقد کامل و باصطلاح حقوقی تنفیذ می شود و در صورت عدم اجازه باطل بوده و گویی از ابتدا عقدی نبوده است. این موضوع در ماده 247 قانون مدنی بشرح ذیل آمده است:
«معامله به مال غیر، جز به عنوان ولایت یا وصایت یا وکالت، نافذ نیست؛ ولو این که صاحب مال باطناً راضی باشد اما اگر مالک یا قائم‌مقام او پس از وقوع معامله آن را اجازه کرد، در این صورت معامله، صحیح و نافذ می‌شود.

رد معامله فضولی، به هر لفظ یا فعلی که بر عدم رضای به آن، دلالت کند، حاصل می‌شود”.

طرفین معامله فضولی:
فضول:
فضول کسی است که مال دیگری را بدون اجازه و آگاهی و رضایت او به فروش میرساند. این کار درصورت وجود شرایطی می تواند حتی عنوان مجرمانه نیز داشته باشد.
اصیل :
شخصی است که با فضول معامله کرده است بدون اینکه از عدم مالکیت و فقدان اجازه مالک خبر داشته باشد.
مالک :
اصولا در این معامله مالک مال موضوع معامله، ابتدائا از این معامله مطلع نیست. اما اثر تنفیذ یا ابطال معامله با اجازه یا عدم اجازه (رد) او خواهد بود و اگر در این اثنا مالک فوت کند اختیار رد یا قبول با وراث اوست.
معامله انجام شده بین اصیل و فضول درواقع نه صحیح است و نه باطل بلکه غیرنافذ است. اگر مالک قبل از اجازه یا رد فوت نماید اجازه یا رد، با وارث است”.

صحبت نکردن مالک که در زمان انجام معامله حضور دارد:
در صورتی ‌که مالک در زمان انجام معامله حضور داشته باشد ولی هیچ صحبتی نکند، این کار او به معنی رضایت و تنفیذ نیست. بنابراین در این صورت نیز اگر بعد از معامله مالک آن را تنفیذ کند معامله صحیح است در غیر این صورت اگر پس از انجام معامله، مالک رضایت ندهد معامله انجام شده باطل خواهد بود
آیا مالک بعد از رد می تواند معامله را تنفیذ کند؟
خیر. مالک پس از رد معامله دیگر اجازه ندارد که دوباره معامله را قبول کرده و تنفیذ کند چرا که به محض رد معامله فضولی، معامله مذکور باطل می گردد و دیگر چیزی برای تنفیذ یا رد وجود ندارد.

مالک برای اجازه یا تنفیذ چه شرایطی باید داشته باشد؟
مانند هر معامله ای مالک برای تنفیذ معامله فضولی باید شرایط عمومی و اساسی معامله را داشته باشد. از آن جمله صحت عقل و بلوغ و قصد و رضای معامله

سایر اثرات و شرایط معامله قضولی:
- نسبت به منافع مالی که مورد معامله‌ی فضولی بوده است و همچنین نسبت به منافع حاصله از عوض آن، اجازه یا رد از روز عقد مؤثر خواهد بود
- اگر شخصی دو مال را در یک معامله بفروشد که یکی مال خودش است و یکی متعلق به او نیست معامله نسبت به بخشی که مال دیگری بوده فضولی و غیرنافذ است و نسبت به مال خودش صحیح است.
- اگر کسی مال دیگری را معامله کند و بعد از آن مال به تملک او درآید باید بعنوان مالک معامله را رد یا تنفیذ نماید و صرف مالکیت بعدی او، دلیل بر تنفیذ معامله نیست. همچنین است وقتی که شخص نمیداند مال موضوع معامله متعلق به خودش بوده و بعنوان فضول معامله کرده باشد و بعدا متوجه شود مال خودش بوده یا مال کسی بوده که او بعنوان ولی یا وکیل حق معامله را داشته
- اگر عین مالی که موضوع معامله‌ی فضولی بوده است قبل از این که مالک، معامله‌ی فضولی را اجازه یا رد کند مورد معامله دیگر نیز واقع شود مالک می‌تواند هر یک از معاملات را که بخواهد اجازه کند. در این صورت هر یک را اجازه کرد، معاملات بعد از آن نافذ و سابق بر آن باطل خواهد بود.
-هر گاه معامل فضولی، مالی را که موضوع معامله بوده است به تصرف متعامل داده باشد و مالک، آن معامله را اجازه نکند، متصرف، ضامن عین و منافع است.
- در صورتی که معامل فضولی، عوض مالی را که موضوع معامله بوده است گرفته و در نزد خود داشته باشد و مالک با اجازه معامله، قبض عوض را نیز اجازه کند دیگر حق رجوع به طرف دیگر نخواهد داشت.
- در صورتی که مبیع فضولی به تصرف مشتری داده شود هر گاه مالک، معامله را اجازه نکرد مشتری نسبت به اصل مال و منافع مدتی که در تصرف او بوده ضامن است اگر چه منافع را استیفا نکرده باشد و همچنین است نسبت به هر عیبی که در مدت تصرف مشتری، حادث شده باشد. در اینصورت مشتری حق دارد برای استرداد ثمن، عیناً یا مثلاً یا قیمتاً به بایع فضولی رجوع کند.
- هر گاه مالک، معامله را اجازه نکند و مشتری هم بر فضولی بودن آن جاهل باشد حق دارد که برای ثمن و کلیه‌ی غرامات و خسارات خود به بایع فضولی رجوع کند و در صورت عالم بودن، فقط حق رجوع برای ثمن را خواهد داشت.


در صورت نیاز به هرگونه مشاوره در این خصوص با وکلای با تجربه و متخصص تماس بگیرید.
منبع: وب وکیل