حق انتفاع چیست

حق انتفاع چیست

همانگونه که در مقالات پیشین گفته شد رابطه انسان با اموال سه حالت دارد که کاملترین آن مالکیت بود. برای مالکیت و حدود آن به مقاله مربوطه مراجعه شود.
دو حالت دیگر از رابطه اشخاص با اموال حق ارتفاق به ملک دیگری و حق انتفاع است.
نظر به اینکه حق ارتفاق در مقاله دیگری بررسی شده است در این نوشتار باختصار میپردازیم به حق انتفاع و بررسی ماهیت حقوقی آن و شرایط و محدودیت های احتمالی صاحب حق
برای دانستن نکات حقوقی به سادگی و روشنی مقالات دیگر سایت را نیز مطالعه کنید.
معنی لغوی حق انتفاع:
ریشه این کلمه از "نفع" آمده و بمعنی بهره و سود بردن است. در قانون مدنی نیز حق انتفاع عبارتست از حقی که به موجب آن شخص می‌تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد، استفاده کند. در حق انتفاع، مال در مالکیت شخصی دیگر است و منافع نیز ملک شخص دیگری است و فقط شخص دارای حق انتفاع، حق استفاده و بهره‌برداری از آن را دارد، نه حق مالکیت بر آن.
انواع حق انتفاع و جزئیات قانونی آن
این حق به سه حالت عمری، رقبی و سکنی می باشد که در زیر به تشریح آنها می پردازیم:
• عمری :
• حق انتفاعی است که مالک به مدت عمر خود یا منتفع و یا شخص دیگری تعیین می کند. اگر حق انتفاع برای مدت عمر مالک باشد با فوت مالک از بین خواهد رفت و منتفع دیگر نمی تواند از آن استفاده کند ولی اگر حق انتفاع به مدت عمر شخص دیگری باشد، فوت مالک تاثیری در حق مذکور نخواهد داشت
نکته: اگر مالک برای انتفاع مال خود مدتی تعیین نکرده باشد این حق تا زمان فوت او اعتبار دارد. مگر اینکه مالک قبل از فوت نسبت به مال خود رجوع داشته باشد. بعضا از آن بعنوان حبس مطلق یاد می شود.
• رقبی :
• رقبی یک کلمه عربی به معنی چیزی است که دارای حیطه است. در حقوق هم حق انتفاعی است که مالک برای انتفاع از آن، مدت معینی تعیین می کند. مثلا در اختیار قرار دادن مالی مانند ملک یا اتومبیل و … به شخص برای مدت معین
• سکنی :
• حق سکونت در ملک که می تواند بصورت رقبی یا عمری تعیین شود که به حق سکنی نیز معروف است.
هرگاه مالک ملکی به شخصی دیگر اجازه دهد در ملک وی سکونت داشته باشد بدون اینکه انتقال مالکیت یا انتقال منافع صورت گرفته باشد حق مذکور یکی از شکل های حق انتفاع بنام حق سکنی است.

موارد زایل کننده حق انتفاع
بطور کلی در صورتیکه حق انتفاع دارای شرایطی باشد، تحقق آن شرایط باعث زوال حق ذنیفع خواهد شد، عمده این موارد طبق ماده ۵۱ قانون مدنی، به شرح ذیل می باشد:
انقضاء مدت
در صورتیکه برای ذینفع مدت مشخص شده باشد (حق انتفاع رقبی)، با انقضای مدت دیگر حق انتفاع از مال را ندارد، به عنوان مثال در صورتیکه مدت این حق یک سال باشد، پس از اتمام دیگر ذینفع نمی تواند از مال استفاده نماید.
تلف شدن مال موضوع انتفاع
اگر مال مورد انتفاع تلف شود یا از بین برود، دیگر برای ذینفع حقی وجود نخواهد داشت، زیرا موضوع قرارداد از بین رفته است، و برای ذینفع نیز منفعتی وجود ندارد، لذا با تلف شدن مال، این عقد زایل می گردد.
نکته: اگر مالک، مال خود را به دیگری انتقال دهد و مالک جدید از حق انتفاع آن مال بی خبر باشد حق فسخ معامله را خواهد داشت و حق اننفاع با انتفال مالکیت زایل نمی شود.
اسقاط حق توسط صاحب حق انتفاع:
صاحب حق می تواند مانند هر حق دیگری از این حق خود صرفنظر کند و به این ترتیب حق مذکور منتفی می شود.
وجود حق فسخ:
اگر حق انتفاع به موجب قرارداد به شخصی داده شود و در قرارداد حق فسخ گذاشته شده و مالک از حق مزبور استفاده نماید.
گذشت ده سال و عدم انتفاع صاحب حق:
اگر ۱۰ سال از قرارداد گذشته باشد و منتفع نتواند از حق انتفاع خود استفاده کند، دیگر نمی‌تواند ادعایی بر آن داشته باشد و قرار حق زایل خواهد شد. مگر در مورد وقف، که به‌طور استثنا، مدت مزبور، ۲۰ سال خواهد بود.
رجوع از اذن:
اگر مالک در حبس مطلق، از حقی که به منتفع داده است رجوع کند حق زایل می شود.
فوت :
در حق انتفاع عمری شخص مدنظر در قرارداد انتفاع فوت کند

سایر شرایط و نکات مربوط به حق انتفاع:
- مال موضوع انتفاع باید از اموالی باشد که با استفاده از بین نرود. زیرا باید بعد از پایان به مالک بازگردانده شود.
- منتفع نباید از مالی که برای استفاده کردن به او سپرده شده است، سوءاستفاده کند. یعنی از مال استفاده ای کند که خلاف منظور مالک یا عرف است چرا که سواستفاده از موارد ضمان صاحب حق است
- مالک نمیتواند مانع تصرفات منتفع شود.
-هزینه انتفاع بعهده صاحب حق است ولی مخارج لازم برای حفظ مال به عهده مالک است؛ نظیر هزینه تعمیر سقف اتاقها و جلوگیری از ریزش دیوارها و …
- منتفع باید از از اصل مال محافظت کند و اگر بر اثر عدم مواظبت منتفع، مال از بین برود یا معیوب شود، مسئول خسارت های مالک خواهد بود. اما اگر در از بین رفتن مال تقصیری نکرده باشد، مسئولیتی ندارد.
منبع: وب وکیل